Afbraak is geen inbreuk op het persoonlijkheidsrecht van de architect

Een architect heeft ten aanzien van zijn ontwerp twee belangrijke rechten:

• Het auteursrecht;
• De zogeheten persoonlijkheidsrechten.

Het auteursrecht
Het auteursrecht op het ontwerp berust van rechtswege bij de architect.

Dit auteursrecht houdt kort gezegd in dat de architect alle rechten op het door hem vervaardigde ontwerp heeft. De architect kan het ontwerp bijvoorbeeld nogmaals toepassen (het ‘herhalingsrecht’). In de door architecten in de regel toegepaste algemene voorwaarden (de SR) is dit nog eens expliciet bepaald. Ten aanzien van het auteursrecht kunnen in het contract met de architect afwijkende afspraken worden gemaakt. Zo kan bijvoorbeeld worden overeengekomen dat de architect geen herhalingsrecht heeft. Ook kan het auteursrecht aan de opdrachtgever worden overgedragen.

De persoonlijkheidsrechten
Zelfs wanneer het auteursrecht aan de opdrachtgever wordt overgedragen, behoudt de architect de zogeheten persoonlijkheidsrechten.

Van deze persoonlijkheidrechten zijn voor de bouwpraktijk met name van belang:
Het recht zich te verzetten tegen wijzigingen; 
Het recht zich te verzetten tegen een misvorming, verminking of andere aantasting van het werk.

Van het recht om zich te verzetten tegen wijzigingen die geen aantasting van het werk e.d. inhouden, kan de architect contractueel afstand doen. Van het recht om zich te verzetten tegen aantasting, kan de architect geen afstand doen. Een architect kan zich op het standpunt stellen dat een wijziging van het door hem ontworpen bouwwerk leidt tot een aantasting van het werk waardoor nadeel kan worden toegebracht aan zijn reputatie. Zo kan een architect soms met succes bezwaar maken tegen het aanbrengen van buitenzonwering of het wijzigen van raampartijen ten aanzien van een door hem ontworpen gebouw.

Sloop
Tot voor kort was omstreden of een architect zich ook met succes kan verzetten tegen de sloop van een door hem ontworpen bouwwerk. Sloop zou leiden tot aantasting van de reputatie van de architect. In 1999 heeft het gerechtshof in Leeuwarden nog bepaald dat de architect van een bejaardentehuis zich met succes kon verzetten tegen de sloop daarvan. De Hoge Raad heeft in februari van dit jaar in het nadeel van de architect een einde aan de discussie gemaakt. De zaak zag op het Wavin gebouw te Zwolle uit 1967. De gemeente wilde dit gebouw slopen om een wijkcentrum te realiseren. De architect verzette zich hiertegen en vorderde een verbod tot sloop. De Hoge Raad oordeelde dat de vordering van de architect terecht was afgewezen. Volgens de Hoge Raad levert de vernietiging van een gebouw geen aantasting op van de persoonlijkheidsrechten van de architect die het gebouw heeft ontworpen. De Hoge Raad overwoog in dat kader onder meer dat een zo ver gaande bescherming van de belangen van de architect, tot maatschappelijk moeilijk te aanvaarden gevolgen zou leiden.