Scheiden zonder rechter: een gevaarlijke bezuinigingsmaatregel

expertise:

Familie- & Erfrecht

nieuwsbrief:

Wilt u meer weten over dit onderwerp, schrijf u in voor onze nieuwsbrief

Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.

10 februari 2014

Op maandag 9 december 2013 heeft Staatssecretaris Teeven bekend gemaakt dat hij van plan is een nieuw wetsvoorstel te gaan indienen onder de titel: “Wet scheiden zonder rechter”. Volgens dat concept wetsvoorstel zullen getrouwde stellen en geregistreerde partners, die geen minderjarige kinderen hebben en hun huwelijk of geregistreerd partnerschap willen beëindigen, een verzoekschrift (stap 1) kunnen indienen bij de ambtenaar van de burgerlijke stand. Tenminste veertien dagen later moeten zij dan (stap 2) samen naar de ambtenaar van de burgerlijke stand gaan, om te verklaren dat hun huwelijk of geregistreerd partnerschap duurzaam is ontwricht en dat zij het wensen te beëindigen. Vervolgens zorgt de ambtenaar van de burgerlijke stand, dat die akte wordt ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand. Daardoor wordt het huwelijk beëindigd en het geregistreerd partnerschap ontbonden. Uiteraard zijn volgens het wetsvoorstel leges verschuldigd voor het opmaken van de akte door de ambtenaar van de burgerlijke stand. 

In de Memorie van Toelichting op het concept wetsvoorstel heeft Staatssecretaris Teeven aangegeven, welke goede bedoelingen hij bij dit wetsvoorstel heeft. Hij constateert dat er in Nederland ieder jaar ongeveer 33.000 echtscheidingen en ontbindingen van geregistreerde partnerschappen plaatsvinden. In 14.000 gevallen zijn daar geen kinderen bij betrokken. Hebben scheidende paren kinderen, dan vindt de staatssecretaris het niet verantwoord de scheiding zonder advocaat en rechter te laten regelen, ook niet als zij een door beide partners getekend ouderschapsplan meenemen naar de ambtenaar van de burgerlijke stand. In die gevallen worden scheidende partners niet geacht zelf verantwoordelijkheid te kunnen dragen voor de afwikkeling van hun huwelijk of geregistreerd partnerschap. Van de 14.000 scheidende paren zonder kinderen, blijkt de helft te scheiden op gemeenschappelijk verzoek. In een deel van die gevallen is het volgens de staatssecretaris niet nodig dat echtelieden naar een advocaat gaan, maar kunnen zij dat gemeenschappelijk verzoek rechtstreeks bij de ambtenaar van de burgerlijke stand neerleggen. De staatssecretaris vergeet daarbij gemakshalve, dat die verzoeken tot echtscheiding gemeenschappelijk op de tafel van de rechter kúnnen worden neergelegd, omdat een advocaat er eerst voor heeft gezorgd, dat alle gevolgen van de echtscheiding (in goede harmonie) konden worden geregeld. Het is de vraag of die 7.000 echtparen ook zónder tussenkomst van de rechter een gemeenschappelijk verzoekschrift zouden hebben kunnen indienen. In het overgrote deel van die 7.000 echtparen zou dat volgens mij (en mijn inschatting is gebaseerd op jarenlange praktijkervaring) zonder advocaten niet mogelijk geweest zijn. Dat vergeet Staatssecretaris Teeven kennelijk.

Wie denkt dat de staatssecretaris het met deze maatregel voor de burger sneller en goedkoper wil maken, heeft het mis. De portemonnee van de burger interesseert hem geen zier. Het gaat hem slechts om één ding: bezuinigen. In 2012 heeft hij plannen ontworpen om het griffierecht kostendekkend te maken. Dat zou een forse verhoging betekenen. Na felle protesten van advocaten, is door dat plan een streep gehaald. Vervolgens heeft Teeven getracht enorm te bezuinigen op de zogenaamde toevoegingsgelden. Dat is de beloning voor advocaten, die in familie-erfrechtzaken, maar ook in straf- en vreemdelingenzaken armlastige cliënten bijstaan. De gevolgen voor de inkomens van de advocaten zijn desastreus en de noodzakelijke rechtsbijstand wordt de nek omgedraaid. En nu komt Teeven wederom met  een ordinaire bezuinigingsmaatregel. Scheidende paren wordt in de moeilijkste tijd van hun leven adequate rechtshulp onthouden. Naar verwachting zo’n 80% van de 7.000 stellen, die in goed onderling overleg uit elkaar willen gaan, procederen immers op basis van een toevoeging, waardoor zij aan hun advocaat alleen maar een eigen bijdrage hoeven te betalen. Het restant van de beperkte beloning van de advocaat, wordt door de Staat betaald. Dat geld hoopt Teeven in eigen overheidszak te steken. Natuurlijk loopt hij wel het griffierecht mis, maar daarvoor in de plaats komt een leges. Die kun je invoeren en verhogen zonder protesterende advocaten en burgers. Ik zie Teeven al denken: een echte win-win situatie! Scheidende echtelieden kunnen zelf hun verantwoordelijkheid nemen voor hun scheiding en dat levert de Staat geld op.

Op het eerste gezicht lijkt er niets mis mee om mensen de eigen verantwoordelijkheid te laten nemen voor hun scheiding. Dat past toch bij de tijdsgeest? Vanaf 1 april 2001 tot 1 maart 2009 hadden stellen al via een hiaat in de wet de mogelijkheid om buiten de rechter om te scheiden:  flitsscheiding. Daar heeft de wetgever een einde aan gemaakt, omdat er aan die wijze van scheiden grote gevaren kleven. Nu wil Staatssecretaris Teeven die mogelijkheid om budgettaire redenen toch weer invoeren. Wat is het gevaar? Scheiden is een ingewikkeld proces, niet alleen uit psychologisch of gewoon menselijk oogpunt, maar ook juridisch. In driekwart van de scheidingsgevallen is er een gemeenschappelijke boedel, die moet worden verdeeld.

Dat moet eerlijk gaan. Als er huwelijkse voorwaarden zijn, moeten die worden afgewikkeld. Telkens weer blijkt hoe moeilijk dat is. De ambtenaar van de burgerlijke stand kan de echtscheiding wel regelen, maar dit soort problemen niet. En hoe zit het dan met een alimentatieverplichting? Vele scheidende paren zullen denken: laat dat maar zitten. De een heeft een bijstandsuitkering en de ander niet een al te hoog inkomen. Maar als er geen advocaat is geweest die een berekening heeft gemaakt en geen rechter die daar een klap op heeft gegeven, zal de gemeente gaan rekenen in het kader van de bijstandsverlening en niet alleen rekenen, maar ook verhalen. Worden de pensioenrechten wel op een goede wijze verevend of zijn er betere mogelijkheden voor pensioendeling? Op al die vragen krijgen scheidende echtelieden geen antwoord. In veel gevallen zullen zij daarvoor een advocaat of notaris moeten raadplegen. Dat kost geld, dat de scheidende echtelieden zelf moeten betalen. Een scheiding is een moeilijk proces. Wanneer Teeven zijn zin krijgt, staan scheidende mensen er in de toekomst alleen voor. Voor hen is het te hopen dat Staatssecretaris Teeven met deze nieuwe bezuinigingsmaatregel wederom bot vangt.